ترجمه در ترکیه ی جدید

ظهور ادبیات ترکی جدید در نیمه ی دوم سده ی سیزدهم/نوزدهم، مستقیماً با نفوذ اروپا ارتباط دارد و ترجمه ها سهم به سزایی در معرفی انواع ادبی جدید همچون نمایش، رمان، روزنامه نگاری و نقد ادبی داشتند. فقط در ادبیات دوره ی تنظیمات(1) بود که ترجمه جایگاهی ویژه یافت و به یکی از مهم ترین فعالیت های ادبی تبدیل شد.
گرایش آن دوره به فرنگی مآبی(2) سبب شد دولت سازمان هایی تأسیس کند که اهمیت حیاتی [در گسترش ترجمه] داشتند. دارالترجمه ی باب عالی (3) (1249-1833) زبان های اروپایی را به مسلمانان می آموخت و مترجم اسناد رسمی(4) تربیت می کرد. انجمن دانش (تأسیس 1267/1851) گزینش و ترجمه و تدوین مواد درسی علمی، تاریخی و ادبی دارالفنون را سازماندهی می کرد. «جمعیت علمی عثمانی» (1276-1277/1860) مجله ی علمی، مجموعه ی فنون (1278-1299/1862-1882) را به ترکی منتشر می کرد. همه ی مترجمان نامدار آن زمان شخصیت های ادبی مشهوری نیز بودند که در این مؤسسات یا برای آنها کار می کردند؛ مانند مُنیف پاشا، احمد وفیق پاشا که به سبب ترجمه ی آثار مولیر مشهور است، ابراهیم شناسی، نامِق کمال نخستین مترجم آثار منتسکیو، احمد مِدَحت و معلم ناجی. این اشخاص مسئول تنظیم معیارهای ترجمه بودند و از طریق ترجمه ها بر نوشته های ترکی اثر گذاشتند.
در 1275-1276/ 1859، نخستین ترجمه ها، عمدتاً از ادبیات فرانسوی، انواع(5) جدیدی هم چون شعر غربی، گفتگوی فلسفی و رمان را معرفی کردند نخستین ترجمه های شعر غربی به ترکی را شناسی با نام ترجمه ی منظومه عرضه کرد. او از عروض استفاده می کرد تا ترجمه های خود را برای خوانندگان عثمانی مقبول سازد. ترجمه های احمد مدحت در زمینه ی ادبیات داستانی، در ساختار اصلی و سیر وقایع به متن اولیه شبیه بود، اما ویژگی های سبکی و ساختار اخلاقی آن پرداخته ی خود اوست. محاورات حکمیه منیف پاشا گزیده ای از آثار وُلتر، فِنِلون و فونتنل(6) بود، البته در 1278-1279/ 1862 روایت وزیر اعظم یوسف کامل پاشا از رمان سرگذشت تلماک(7) (1110-1111/ 1699) اثر فنلون به چاپ رسیده بود.
نقش جراید(8) در رواج قالب ها و اندیشه های جدید از راه ترجمه ها در خور ملاحظه است . روزنامه هایی مثل جریده ی حوادث (1256-1840)، ترجمان احوال (1276-1277/ 1860)، تصویر افکار (1278-1279/ 1862)، و ترجمان حقیقت (1295/1878) و بسیاری دیگر که نقش اطلاع رسانی و آموزش عمومی را بر عهده داشتند، از ترجمه ی مطالب ادبی و غیر ادبی استفاده ی بسیار می کردند، از این رو در 1278-1279/ 1862 روزنامه ی جریده ی حوادث خلاصه از بینوایان هوگو را منتشر ساخت و بعداً ترجمه ی آن را به صورت پیاپی به چاپ رساند، اما زیاده روی در تلخیص، آن را تاحد داستانی جنایی تنزل داده بود. خوانندگان ترک هنوز با داستان بلند اروپایی و ویژگی های طرح (9) و شخصیت (10) آن آشنا نبودند. در 1869/1286 <زندان های من> (11) اثر پلیکو(12) ، آتالا(13) اثر شاتوبریان، پل و ویرژینی اثر برناردن دو سن پیر (14)، در 1871/1288میکرومگا(15) نوشته ی ولتر و کنت مونت کریستو اثر الکساندر دومای پدر، در شماره های پیاپی جراید به چاپ رسید. ترجمه هایی از این دست که در روزنامه ها و نشریه های ادواری عرضه می شد، به ساده سازی نحو (16) و رشد واژگان و اصطلاحات و مفاهیم و سبک های جدید شناخته شده کمک می کرد.
در 1287-1297/ دهه ی 1870 ترجمه و اقتباس، بر صحنه ی نمایش عثمانی نفوذ یافت. احمد وفیق پاشا که به سبب ترجمه ها و اقتباس هایش از نمایش نامه های خنده آور(17) فرانسوی مشهور است، نمایش را برای تماشاچی ترک خوشایند می ساخت. پس از 1908/1326 عبدالله جودت، از اعضای صاحب نام ترک های جوان، آثار شکسپیر از جمله ژولیوس سزار، هملت، مکبث، رومئو و ژولیت، و شاه لیر را ترجمه کرد.
تا نیمه ی نخست قرن چهاردهم /بیستم، آثار ادبی بومی چندان زیاد شد که ترجمه به فعالیتی ثانوی تبدیل گشت. در 1319 ش/ 1940، در دوران جمهوری، هیئت تألیف و ترجمه تأسیس شد که تا 1337ش/ 1958 حدود هزار اثر از ادبیات جهان را ترجمه و چاپ کرد. از دهه ی 1360ش/ 1980به بعد، گروه های مطالعات ترجمه در چندین دانشگاه دایر شد. در دهه ی 1370 ش/ 1990، ناشران خصوصی و دفاتر دولتی آثار ادبی معاصر جهان را در مدت کوتاهی در دسترس خوانندگان ترک قرار می دادند.

پی نوشت ها :

1. ر.ک. دانشنامه ی جهان اسلام، ذیل «تنظیمات، دوره».
2. Westernisation
3. ر.ک. دانشنامه ی جهان اسلام، ذیل «باب عالی».
4. ر.ک. دانشنامه ی جهان اسلام، ذیل «ترجمان».
5. genres
6. Fontenelle
7. Les aventures de Telemaque
8. ر.ک. دانشنامه ی جهان اسلام، ذیل «جراید».
9. plot
10. character
11. Mes prisons
12. Pellico
13. Atala
14. Bernardin de Saint-Pierre
15. Micromegas
16. syntax
17. comedy

منبع مقاله :
هاشمی، سیّد احمد و [دیگران]؛ (1389)، نهضت ترجمه در فرهنگ اسلامی، تهران:نشر کتاب مرجع، چاپ اول